رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور تورکیه، از تاریخ ۳۱ آگست تا ۱ سپتامبر به تیانجین چین سفر خواهد کرد تا به عنوان مهمان افتخاری در بیست و پنجمین نشست شورای سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای (SCO) شرکت کند. این خبر توسط برهانالدین دوران، رئیس ارتباطات تورکیه، روز جمعه از طریق یک پست در پلتفرم رسانه اجتماعی NSosyal تورکیه اعلام شد.
این سفر نخستین بازدید اردوغان از چین در پنج سال گذشته است و در حالی انجام می شود که روابط استراتژیک میان انقره و پکن در حال گسترش است. در جریان این نشست، اردوغان قرار است در جلسه گسترده سازمان همکاری شانگهای سخنرانی کند و مذاکرات دوجانبهای با شی جینپینگ، رئیس جمهور چین و دیگر رهبران شرکت کننده داشته باشد.
نشست امسال سازمان همکاری شانگهای در شرایطی برگزار می شود که جهان با نا آرامیهای گستردهای روبرو است، از جمله عدم قطعیت در مورد آتشبس روسیه و اوکراین و تأثیر سیاست های تعرفهای دونالد ترامپ، رئیس جمهور امریکا بر اقتصاد جهانی.
«با شرکت در نشست سازمان همکاری شانگهای، تورکیه قصد دارد حضور خود را تثبیت کند، روابط دوجانبه را تقویت نماید و در چارچوب این سازمان به تعامل چندجانبه بپردازد»، این را محمد اوزکان، استاد روابط بینالملل در انستیتوت مشترک حربی پوهنتون دفاع ملی تورکیه، بیان کرد.
وی به TRT World گفت: «تورکیه سازمان همکاری شانگهای را به عنوان بلوکی تحت سلطه یک کشور خاص نمی بیند، بلکه آن را به عنوان یک جایگزین چند جانبه در حال ظهور برای نظم بینالمللی تحت سلطه غرب می نگرد.»
تورکیه از سال ۲۰۱۲ به عنوان شریک گفتوگو در سازمان همکاری شانگهای حضور دارد و تنها کشور عضو ناتو است که به این وضعیت دست یافته است. این امر نشان دهنده تلاش های انقره برای ایجاد تعادل میان اتحاد های غربی و تعامل عمیق تر در یورو آسیا است. سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی تأسیس شد، بر امنیت منطقهای، همکاری اقتصادی و مبارزه با تروریسم تمرکز دارد. اعضای کامل این سازمان اکنون شامل هند، پاکستان، ایران و بلاروس نیز می شوند.
تحت رهبری اردوغان، تورکیه روابط خود با سازمان همکاری شانگهای را تقویت کرده است، از جمله ریاست باشگاه انرژی این سازمان در سال ۲۰۱۷ و افزایش تجارت با اعضای کلیدی مانند چین و روسیه.
«ارتباط طبیعی میان تورکیه و سازمان همکاری شانگهای وجود دارد، زیرا سه تن از اعضای بنیان گذار آن — قزاقستان، قیرغزستان و اوزبیکستان — تورک زبان هستند»، این را دجومارت اوتوربایف، نخست وزیر پیشین قیرغزستان بیان کرد و بر موضع سازنده انقره در این بلوک تأکید نمود.
وی به TRT World از بیشکک گفت: «حضور رئیسجمهور اردوغان در نشست تیانجین روابط میان ملت های تورک را تقویت خواهد کرد.» او پیش بینی کرد که انقره ممکن است در آینده به عضویت کامل این سازمان درآید.
سال گذشته، اردوغان تمایل خود را برای تبدیل تورکیه به یک عضو کامل سازمان همکاری شانگهای ابراز کرد. وی در یک کنفرانس خبری گفت: «هدف ما تبدیل شدن به یک عضو دائمی است. تورکیه باید به جای یک کشور ناظر، به عنوان یک عضو دائمی به 'شانگهای پنج' بپیوندد.»
سازمان همکاری شانگهای از گروه 'شانگهای پنج' که در سال ۱۹۹۶ توسط چین، قزاقستان، قیرغزستان، روسیه و تاجیکستان تأسیس شد، تکامل یافته است. این سازمان در ابتدا برای تقویت همکاری و رسیدگی به چالش های اقتصادی و امنیتی منطقهای میان کشور های عضو تأسیس شد. در طول ۲۵ سال گذشته، این سازمان به طور قابل توجهی گسترش یافته و اکنون طیف گستردهای از موضوعات از جمله تجارت، تکنالوژی، حفاظت از محیط زیست، انرژی تجدیدپذیر، توسعه پایدار و همچنین تبادلات فرهنگی و جوانان را در بر می گیرد.
اوتوربایف با اشاره به نقش تورکیه به عنوان تنها عضو ناتو که با این بلوک یورو آسیایی در ارتباط است، گفت: «سازمان همکاری شانگهای ضد غرب نیست. این سازمان ضد هیچ چیزی نیست — بلکه برای دوستی و همکاری در یورو آسیا است. همه کشورهای یورو آسیایی، از جمله تورکیه، به عنوان اعضا، شرکا یا ناظران خوش آمد می گویند.»
اوزکان از دانشگاه دفاع ملی تورکیه توضیح داد که انقره در نشست سازمان همکاری شانگهای در تیانجین دو هدف اصلی دارد. «اول، می خواهد یک جهت گیری غیرغربی در سیاست خارجی خود نشان دهد و روابط خود را با کشورهای نماینده در سازمان همکاری شانگهای عمیق تر کند.»
«دوم، احتمالاً موضوع غزه را حداقل در بحث های خصوصی مطرح خواهد کرد. همچنین ممکن است دیدگاه هایی درباره اوکراین به اشتراک بگذارد یا در جلسات حاشیهای شرکت کند که می تواند زمینه را برای گفتوگوهای آینده در سطح رهبری فراهم کند.»
فراتر از این نشست چندجانبه، سفر اردوغان نشان دهنده تعمیق روابط دوجانبه انقره با پکن است. اوزکان گفت: «روابط میان تورکیه و چین در حال حاضر در مسیر مثبتی قرار دارد و برگزاری این نشست در چین احتمالاً به این روند کمک بیشتری خواهد کرد.»
هنری هویائو وانگ، بنیان گذار و رئیس مرکز جهانی سازی چین (CCG) و مشاور پیشین شورای دولتی، نیز نقش تورکیه را در ترویج صلح جهانی ستود. وی به TRT World گفت: «تورکیه، به عنوان یک عضو ناتو و یک کشور ناظر در سازمان همکاری شانگهای، در پیشبرد صلح با چین شراکت قوی دارد.»
وی به میانجیگری انقره در دهلیز غلات بحیره سیاه و تلاش های مداوم در مذاکرات صلح روسیه و اوکراین و حل مناقشات خاورمیانه اشاره کرد. وانگ تأکید کرد که درخواست های اردوغان برای اصلاحات در سازمان ملل مکمل چشم انداز چین برای یک نظم جهانی فراگیرتر است. «جنوب جهانی باید صدای قوی تری داشته باشد و ساختار فعلی باید تأثیر اقتصاد های نو ظهور را بهتر منعکس کند.»
اوزکان گفت که جوهر سیاست یوروآسیایی تورکیه «اتصال بدون وابستگی» است و خاطر نشان کرد که انقره به دنبال روابط با هر دو کشور غربی و غیرغربی است، در حالی که از وابستگی به هر قدرت واحد اجتناب می کند. وی توضیح داد: «به همین دلیل تورکیه خود را هم بخشی از غرب و هم بخشی از غیرغرب و جنوب جهانی می داند.»
حضور اردوغان در نشست ۲۰۲۵ سازمان همکاری شانگهای در حالی صورت می گیرد که این بلوک بیست و پنجمین سالگرد خود را جشن می گیرد و در میان نا آرامیهای ژئوپلیتیکی قرار دارد. تحلیلگران خاطرنشان کردند که نقش دوگانه تورکیه — به عنوان یک عضو ناتو و یک شریک گفتوگو در یک ابتکار یورو آسیایی — آن را به طور منحصر به فردی به عنوان پلی میان شرق و غرب قرار می دهد.
